امروزه آلرژیهای غذایی و عدم تحمل غذاها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و تعداد زیادی از والدین خواستار انجام آزمایشات لازم برای اطلاع از آلرژیهای غذایی و عدم تحمل غذای فرزندشان میباشند. عدم تحمل غذا عبارتست از واکنش بدن به مواد موجود در غذاها که میتوانند خاصیت سمی، دارویی و متابولیک داشته باشند. در حالی که آلرژیهای غذایی عبارتست از واکنشهای ناشی از وجود مواد با خاصیت ایمونوگلوبولینی E در غذاها.
در متون علمی برای آلرژیهای غذایی و عدم تحمل غذاها از واژهی «واکنشهای نامطلوب ناشی از غذا» استفاده میشود. بنابراین تفاوت آلرژی غذایی و عدم تحمل غذا در این است که عدم تحمل غذا، بر خلاف آلرژی غذایی وابسته به سیستم ایمنی نیست.
آلرژیهای غذایی وابسته به ایمونوگلوبولین E معمولاً بعد از ۲ ساعت مصرف غذای حاوی محرک بروز میکند. که این واکنشها حتی میتوانند کشنده باشند. آلرژی میتواند به موادی مانند آلودگی در هوا، جلبکها، مواد گیاهی موجود در هوا بوده یا به صورت آتوپیک باشد که از مهمترین نوع آلرژی اتوپیک میتوان به بیماری اسم اشاره نمود.
سیستم ایمنی بدن به طور معمول سعی بر پاک کردن بدن از مواد آنتیژن (مانند ویروس، باکتری و مواد خارجی در بافتها) دارد. در آلرژی علاوه بر این واکنش، حساسسازی نیز به وجود میآید که در تماسهای بعدی فعال خواهد شد.
از علایم آلرژیهای غذایی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱ـ علایم مربوط به دستگاه گوارش:
– درد شکم
– تهوع
– استفراغ
– اسهال
– خونریزی دستگاه گوارش
– آتروپاتی دفع پروتئین
۲ـ علایم پوستی:
– زخمهای باز شونده در پوست
– ادم
– خشکی پوست
– التهاب پوست
– خارش پوست
– قرمز شدن پوست (گُر گرفتن)
۳ـ علایم تنفسی:
– گرفتگی بینی
– آسم
– سرفه به همراه ترشحات
– ادم راههای تنفسی
– باریک شدن راههای هوایی
– سندرم تنفسی Heiner که ناشی از مصرف شیر است.
۴ـ علایم سیستمیک:
– شوک آنفیلاکسی
– افت فشار خون
– ضربان غیر منظم قلب
۵ـ علایم ثابت نشده:
– اختلالات رفتاری
– خستگی
– التهاب گوش میانی
– عوارض عصبی
– عوارض عضلات اسکلتی
– سردردهای میگرنی
از مهمترین مشکلات ناشی از عدم تحمل غذاها میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
۱ـ مشکلات رودهای ـ معدهای
– عدم تحمل لاکتوز که در اثر مصرف غذاهای حاوی لاکتوز (شیر) میباشد. از علایم این عارضه میتوان به اسهال، نفخ و شکم درد اشاره کرد. این عارضه از عدم وجود آنزیم لاکتوز به وجود میآید که بیمار قادر به هضم لاکتوز شیر نمیباشد.
– بیماری فاویسم که در اثر مصرف یا تماس با باقلا به وجود میآید. این عارضه از عدم وجود آنزیم گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز ایجاد میشود. و از علایم این عارضه به کم خونی همولیتیک میتوان اشاره کرد. این بیماری نسبتاً شدید بوده و تماس با باقلا ممکن است عوارض شدیدی را در بیمار به وجود آورد.
– بیماری فیبروزکیتیک که هضم غذاهای چرب به خوبی صورت نمیگیرد و بیمار بعد از مصرف چربی دچار مشکلات رودهای ـ معدهای میشود.
– بیماریهای کیسهی صفرا: که هضم غذاهای چرب به خوبی صورت نمی گیرد. و بیمار بعد از مصرف چربیها دچار مشکلات رودهای ـ معدهای میشود.
۲ـ مشکلات و عوارض مادرزادی:
– بیماری فنیل کتون اوریا (PKU): در این بیماری به دلیل عدم وجود آنزیم لازم برای متابولیسم اسید آمینهی فنیل آلانین، مصرف مواد غذایی حاوی فنیل آلانین موجب عقبافتادگی ذهنی در کودکان شیرخوار میشود. این بیماران (عمدتاً نوزادان) باید از شیرهای مخصوص بدون فنیلآلانین استفاده کنند.
– بیماری گالاکتوزمیا: در این بیماری به دلیل عدم وجود آنزیمهای لازم برای متابولیسم گالاکتوز، دریافت گالاکتوز یا لاکتوز (موجود در شیر) میتواند موجب استفراغ، تهوع و اختلال در رشد میشود. این بیماران (عمدتاً نوزادان) باید از شیرهای بدون لاکتوز که در بازار یافت میشود استفاده کنند تا عارضهی ناشی از بیماری جلوگیری شود.
۳ـ واکنشها به موادی که خاصیت دارویی دارند:
– واکنش به فنیل اتیلآمین موجود در شکلات و پنیر کهنه که موجب سردردهای میگرنی میشود.
– واکنش به تیرامین موجود در پنیر چدار، پنیر فرانسوی، مخمر و ماهیهای کنسرو شده که موجب سردردهای میگرنی می شود.
– واکنش به هیستامین که در نتیجهی مصرف پنیرهای تخمیر شده، غذاهای تخمیر شده، ماهی تن کنسرو شده و ساردین به وجود میآید. از عوارض این واکنش میتوان به سردرد و کاهش فشار خون اشاره کرد.
۴ـ واکنش به افزودنیهای غذایی:
– واکنش به تارتارازین که در نتیجهی مصرف نوشابههای گازدار به وجود میآید و منجر به گُر گرفتگی و آسم میشود.
– واکنش به بنزوئیک اسید یا بنزوآت سدیم: که در نتیجهی مصرف نوشابههای گازدار، بعضی از پنیرها، بعضی از مارگارینهای بدون نمک و غذاهای حاوی سیبزمینی فرایند شده به وجود میآید، که منجر به گُر گرفتگی و آسم میشود.
– واکنش به سولفیتها: که در نتیجهی مصرف میگو، میوههای خشک و سبزیجات خشک به وجود میآید و منجر به آسم حاد و بیهوشی میشود.
افرادی که احساس میکنند به بعضی از مواد غذایی حساس هستند، باید با دقت رژیم غذایی خودشان را انتخاب کنند. در بعضی از موارد دیده شده است که مصرف بسیار اندکی از غذای خاص ممکن است زندگی شخصی را تهدید کند. از بهترین راههای مراقبت از رژیم غذایی، میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
۱ ـ اگر غذایتان را در رستوران میل میکنید، رستوران را از وضعیتتان آگاه سازید. این کار باعث میشود که از صرف شدن غذایی که ممکن است برای شما حساسیت ایجاد کند جلوگیری شود.
۲ ـ در هنگام خرید غذاهای آماده یا میان وعدهها، دقت کنید که از محتوای مادهی غذایی مصرفی اطلاع کامل داشته باشید.
۳ ـ مراقب مواد غذایی حساسیتزا که در غذاهای مصرفیتان ممکن است نهفته باشد باشید.
۴ ـ اگر غذایی به شما توصیه یا تعارف میشود، حتماً از محتویات آن اطلاع داشته باشید چون غذاهای تعارفی بیشترین محتویات نهفته را ممکن است دارا باشند.
۵ ـ اگر دارویی را برای بهبود حساسیت خود دارید، همیشه این دارو را به همراه خود داشته باشید.
۶ ـ اگر در میان وعدهی غذایی احساس کردید که حساسیتتان در حال آغاز شدن است، دست از غذا خوردن برداشته و از پزشکتان بخواهید به شما کمک کند.
سؤال: آیا توصیه میکنید که تخم مرغ قبل از مصرف و یا گذاشته شدن در یخچال شسته شود؟
پاسخ: اگر تخم مرغ را میخواهید برای چند روزی در یخچال قرار دهید، توصیه نمیشود که قبل از یخچال آنها را بشویید. چون شستن تخم مرغ باعث ورود باکتریها از منافذ باریک پوستهی تخم مرغ به داخل آن میشود. و همان طور که میدانید محیط آرام، استریل و سرشار از مواد غذایی داخل تخم مرغ بسیار مستعد آلودگی است. و در طی چند روز ممکن است آلودگی به حدی برسد که مصرف تخممرغ را با خطر مسمومیت همراه کند.
ولی اگر بخواهید تخم مرغ را چند لحظه قبل از مصرف بشویید، ایرادی ندارد و موجب آلودگی نمیشود.
دربارهی ماکارونی
ماکارونی غذایی است که میتواند جایگزین نان و برنج (غلات) شده و منبع اصلی کربوهیدراتها و البته پروتئین باشد. اگر ماکارونی را به نوع سنتی ایرانی به همراه گوشت چرخ کرده و رب گوجهفرنگی آماده کرده و به همراه سُس گوجهفرنگی سر سفره گذاشت، این غذا میتواند منبع غذایی پروتئین، فیبر و آنتیاکسیدان نیز باشد. توصیه میشود که در هنگام پخت این غذا از روغن کمتری استفاده شود که باعث افزایش انرژی این غذا میشود (روغن استفاده شده برای آماده کردن گوشت چرخ کرده برای ماکارونی غالباً به ماکارونی اضافه میشود).
از دیگر توصیهها در مورد ماکارونی میتوان به استفاده از ماکارونیهای گیاهی یا با آرد کامل اشاره کرد. این ماکارونیها محتوای فیبر و مواد مغذی بالاتری را دارند.
و نیز باید توصیه نمود که از استفادهی مقادیر زیاد ماکارونی در وعدهی غذایی اجتناب شود زیرا باعث افزایش انرژی دریافتی در افراد میشود. به خصوص افرادی که رژیمهای کاهش وزن دارند باید از مقادیر کمتری کربوهیدرات استفاده کنند.
از دیگر توصیهها میتوان به اضافه کردن سبزیجات مختلف به ماکارونی اشاره کرد. برای مثال میتوان از قارچ، فلفل دلمه، گوجه فرنگی، هویج، نخود فرنگی و ذرت برای افزایش مواد مغذی ماکارونی و نیز تنوع غذایی استفاده کرد. توصیه میشود که از اضافه کردن سُسهای چرب مایونز به ماکارونی اجتناب کرد