در سال ۱۹۶۸ میلادی سازمان جهانی بهداشت (WHO) گزارش داد که عفونت میتواند موجب بدتر شدن وضع سوء تغذیه در افراد شود. همان طور که میدانید به این نوع ارتباط تقویت کننده سینرژی (Synergy) گفته میشود. عواملی که میتوانند موجب ضعف قدرت بدن در مقابل عفونت شده و نیز موجب سوء تغذیه شوند، عبارتند از:
۱ـ بیاشتهایی: که میتواند موجب سوء تغذیه شده و باعث ضعف سیستم دفاعی بدن در مقابل عفونت شود.
۲ـ رفتارهای سنتی: برای مثال در بعضی جوامع افرادی که تب دارند یا به اسهال مبتلا هستند از غذا خوردن منع میشوند. که این رفتارها موجب تشدید سوء تغذیه و عفونت میشود.
۳ـ کاهش جذب رودهای ناشی از عفونتهای رودهای: برای مثال مشاهده شده است که عفونتهای رودهای میتواند جذب پروتئین، کربوهیدرات و نیز چربی را تا ۴۳، ۴۲ و ۷۲ درصد کاهش دهند. البته این مقادیر به نوع عفونت بستگی دارند.
۴ـ اتلاف متابولیکی: برای مثال در عفونت، پروتئین بدن از دست میرود و به گلوکز تبدیل میشود و در نهایت نیاز به پروتئین رژیمی را افزایش میدهد.
۵ـ اختلال در متابولیسم چربیها و کربوهیدراتها: برای مثال در عفونتهای مختلف، ممکن است اختلال در ترکیب خودسنجهای اسید چرب، اجسامی کتونی، و نیز تریگلیسیریدها مشاهده شوند. همچنین همانطور که اشاره شد، عفونت میتواند موجب ارسال اسیدهای آمینه به کربوهیدراتها از مسیر گلوکونئوژنز (ساختن گلوکزهای جدید از پیشسازهای غیر کربوهیدراتی) میشود.
۶ـ ویتامین A: مطالعات نشان دادهاند که عفونتهایی از قبیل عفونتهای تنفسی، گوارشی و سرخک میتوانند غلظت ویتامین A خون را کاهش دهند. همچنین نشان داده شده است که بیماریهایی از قبیل هپاتیت، التهاب لوزهی سوم حاد و آرتریت روماتوئید نیز میتوانند موجب کاهش غلظت سرمی ویتامین A شوند.
۷ـ ویتامین C: مشاهده شده است که در افرادی که به عفونت مبتلا هستند، غلظت ویتامین C سرمی کاهش یافته و در نتیجه، غلظت ویتامین C در ادرار افزایش مییابد. این وضعیت حتی در افرادی که واکسن آبله و سرخک دریافت کردهاند نیز مشاهده میشود. بدیهی است که افرادی که واکسن دریافت نمودهاند دچار یک عفونت اولیهی «ساختگی» هستند.
۸ـ ویتامین ۲B: مشاهده شده است که مقدار ویتامین ۲B در بدن نیز به دنبال عفونت کاهش مییابد. کاهش ویتامین ۲B (ریبوفلاوین) در نتیجهی عفونت از نظر آماری معنیدار است.
۹ـ آهن: یکی دیگر از مواد مغذی که هنگام عفونت در بدن کاهش مییابد، آهن میباشد. البته کمبود آهن موجب کمک به کاهش فعالیت باکتریها یا سایر عوامل عفونتزا شده و به التیام عفونت کمک میکند. بدیهی است که برای تولیدمثل عوامل مهاجم، آهن یک عنصر ضروری است.
۱۰ـ سایر عوامل: از سایر عناصری که غلظت آنها در هنگام عفونت کاهش پیدا میکند میتوان به روی و مس اشاره کرد. مطالعات نشان داده است که تعادل مس و روی در عفونتها منفی است. در مورد مس به دلیل افزایش غلظت مس خون در نتیجهی افزایش تولید کبدی سرلوپلاسمین (حاوی مس)، انتظار نمیرود که کاهش محتوای مس بدن توسط کاهش غلظت مس خون تأیید شود. ولی مطالعات نشان داده است که محتوای مس بدن بدون توجه به غلظت آن در خون کاهش معنیداری داشته است.
مطالعات زیادی در زمینهی بیشخواری و ارتباطش با عفونت وجود ندارد. ولی مطالعات نشان دادهاند که افراد چاق بیشتر در معرض خطر عفونت دستگاه تنفسی تحتانی هستند. مطالعات تجربی بر روی سگهای چاقی که به صورت عمدی با ویروس سرخک دچار عفونت شده بودند نشان دهنده این نکته است.
عقیده بر این است که تأثیر منفی عفونت بر وضعیت تغذیهی افراد موجب کم شدن توانایی بدن در مقابل عفونت میگردد. این وضعیت را میتوان به صورت چرخهی معیوبی نشان داد که عفونت موجب سوء تغذیه شده و سوء تغذیه موجب افزایش عفونت میشود.
سوء تغذیه
عفونت
مخصوصاً تأثیر سوء تغذیهی پروتئین ـ انرژی (PEM) و تأثیر آن بر افزایش بار بیماریهای عفونی بسیار مورد مطالعه قرار گرفته است. درمناطقی که سوء تغذیهی پروتئین ـ انرژی وجود دارد، آلودگیهای میکروبی به شدت تبدیل به معضل سلامتی شده و تمام جامعهی کودکان را تحت تأثیر قرار میدهد. در این گونه جوامع فقیر، کمبود ویتامین A نیز که از ویتامینهای مهم کمک کننده به سیستم ایمنی بدن میباشد، به سناریو اضافه میشود. این دو کمبود مواد مغذی تصویر بسیار زشتی از شیوع عفونتها در برخی از مناطق فقیر دنیا را رسم میکند.